Viễn thông “từ sóng lên mây”

Đà thoái trào của ngành viễn thông di động trên thế giới đã diễn ra từ nhiều năm qua với các chỉ báo về xu thế sụt giảm doanh thu trung bình trên một khách hàng (average revenue per user - ARPU) cũng như doanh thu từ hạ tầng kết nối. Tại Việt Nam, trong 5 năm qua, các dịch vụ thoại và SMS bị suy giảm doanh thu mạnh trên từng thuê bao, cũng như toàn hệ thống. Thống kê ngành cho thấy, ARPU trên thuê bao di động đang hoạt động tại Việt Nam chỉ từ 59.000-63.000 đồng/thuê bao/tháng, thuộc nhóm thấp nhất khu vực châu Á. Sự suy giảm này khiến doanh nghiệp viễn thông chứng kiến sự sụt giảm mạnh về doanh thu và lợi nhuận, đến mức buộc phải thay đổi mô hình và dịch vụ sản phẩm kinh doanh truyền thống.

Thách thức từ suy thoái ngành 

Chẳng hạn, năm 2023 lợi nhuận toàn Tập đoàn VNPT là 4.468 tỉ đồng, đạt 100,8% kế hoạch, bằng 100,7% so với cùng kỳ. Đáng chú ý, năm 2023 mảng chiếm tỉ trọng doanh thu lớn nhất, lĩnh vực cốt lõi nhất của tập đoàn này là dịch vụ di động chỉ chiếm 34,6% doanh thu. Về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, các nhà mạng chủ chốt, trong đó có VNPT chưa đi trước trong đầu tư xây dựng hạ tầng số để tạo nền tảng cho phát triển đất nước, phát triển kinh tế - xã hội. “Nếu không có không gian mới thì VNPT sẽ nguy hiểm”, Bộ trưởng nói.

Thực tế, ngành viễn thông Việt Nam nổi tiếng với mức độ cạnh tranh gay gắt khi 90% thị phần thuộc về 3 doanh nghiệp lớn. Tuy nhiên, thị trường đang tiến về trạng thái bão hòa với mức tăng trưởng chỉ 1,6% trong năm 2022. Dự báo, các dịch vụ truyền thống là thoại và SMS đã từng chiếm gần 100% doanh thu di động của nhà mạng, thì cơ bản sẽ giảm xuống chỉ còn dưới 10%; những dịch vụ truyền thống này của VNPT vẫn đang chiếm tới 40% thì phải chuẩn bị sẽ giảm xuống dưới 10%.

Tình thế này buộc các nhà mạng dịch chuyển lên các nền tảng mới như OTT, data, dịch vụ số, giải pháp số... Theo EY, thị trường di động Việt Nam sẽ tăng trưởng 4,4 tỉ USD năm 2020 lên 5,6 tỉ USD vào năm 2025 và nhu cầu về data sẽ đóng góp chính vào sự tăng trưởng này.

Lấy ví dụ, tốc độ tăng trưởng data của nhà mạng lớn nhất về thị phần là Viettel từ năm 2020 trở lại đây luôn ở mức 2 con số, tăng trưởng trung bình 16%/năm, giúp cho tỉ trọng doanh thu data/tổng doanh thu dịch vụ di động cũng có bước tiến lớn. Cơ cấu tiêu dùng data đã tăng thêm 8% trong năm 2023 và vượt qua tỉ trọng các dịch vụ truyền thống thoại/SMS. Trong khi đó, ông Nguyễn Hồng Hiển, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty MobiFone, cho biết sẽ thực hiện kế hoạch triển khai sáng kiến nhằm hiện thực hóa chiến lược phát triển mở ra không gian mới, tránh phụ thuộc vào viễn thông truyền thống.

Tuy nhiên, sự cạnh tranh giảm giá ngày càng khốc liệt giữa các nhà mạng khiến nguồn thu từ data, OTT (dịch vụ truyền thông được cung cấp trực tiếp đến người dùng thông qua internet, điển hình như các ứng dụng gọi điện, nhắn tin, xem truyền hình...) không đủ bù đắp sụt giảm doanh thu từ thoại, SMS. Trong 5 năm, đơn giá data giảm trung bình 32%/năm, ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các nhà mạng, trong khi vẫn phải đầu tư, giảm cước liên tục để thu hút và giữ chân thuê bao... Doanh thu data tại Việt Nam chỉ đạt 23,4% tổng doanh thu (trung bình thế giới đạt trên 43%), không đủ bù đắp cho sự sụt giảm doanh thu thoại/SMS. Trong bức tranh của toàn ngành, Bộ Thông tin và Truyền thông tổng kết: tổng doanh thu dịch vụ viễn thông năm 2023 ước đạt 139,26 ngàn tỉ đồng, chỉ tăng 0,41% so với cùng kỳ năm 2022 và đạt 99,5% kế hoạch.

Tìm động lực từ những địa hạt mới

Trong khi đó, nhiều xu thế công nghệ đã định hình lại ngành viễn thông như mạng 5G, trí tuệ nhân tạo (A.I), internet vạn vật (IoT), mobile money... Việc chạy đua theo các xu hướng công nghệ này khiến nhà mạng tại Việt Nam chuyển từ nhà khai thác viễn thông trở thành nhà cung cấp dịch vụ số, chuyển trọng tâm vào chuyển đổi số và công nghiệp công nghệ cao. Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đã định hướng 5 không gian mới sẽ có quy mô tương đương viễn thông vào năm 2025, đến năm 2030 sẽ vượt xa viễn thông, bao gồm điện toán đám mây, nền tảng số, thương mại điện tử, công nghiệp Make in Viet Nam và an ninh mạng. 

Ngành viễn thông 4.0 tác động đến chiến lược phát triển kinh tế số của Việt Nam. Ảnh: TL

Ngành viễn thông 4.0 là hạ tầng, là nền tảng của mọi ngành, nên nếu không tạo ra được động lực tăng trưởng mạnh mẽ thì sẽ ảnh hưởng đến chiến lược phát triển kinh tế số  của Việt Nam. “Tăng trưởng những năm gần đây của các nhà mạng là thấp, thấp hơn tăng trưởng GDP (viễn thông trong nước của Viettel tăng từ 2-5%, VNPT từ 2-3%, MobiFone thì giảm từ 4-10% mỗi năm). Một nhà mạng viễn thông thế hệ mới mà tăng trưởng tốt là phải xung quanh 10%, tăng trưởng mức đạt yêu cầu thì cũng phải trên 5%”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết. 

Ông cũng cho rằng, triển khai 5G và cách kinh doanh 5G hay làm chủ công nghệ A.I, đầu tư hạ tầng A.I để cung cấp như dịch vụ..., mỗi lĩnh vực sẽ tạo ra tăng trưởng cho nhà mạng ít nhất 5-10%. Đây sẽ là những không gian tăng trưởng chính cũng như cuộc đua của các doanh nghiệp công nghệ số và viễn thông trong 10 năm tới. Luật Viễn thông (sửa đổi) có hiệu lực từ đầu năm 2025 sẽ mở những cánh cửa mới này cho doanh nghiệp viễn thông. Ở thời điểm hiện tại, cuộc đua mới đã được khởi động khi hạ tầng số đã sẵn sàng.  

Thực tế, theo Bộ Thông tin và Truyền thông, độ phủ 4G tại Việt Nam là 99,8%, các nước thu nhập cao có độ phủ là 99,4%. Đã triển khai thử nghiệm 5G tại 59 tỉnh, thành phố; tỉ lệ dân số được phủ sóng 4G lên đến 99,8%. Tỉ lệ người dùng sử dụng smartphone/tổng số người dùng điện thoại di động tiếp tục tăng lên tới 84,4% (cao hơn mức trung bình của thế giới là 63%).

Chẳng hạn, năm 2023 dịch vụ cáp quang chiếm doanh thu 29,5% và dịch vụ MyTV chiếm 14,5% tổng doanh thu của VNPT. Đây cũng là năm đầu tiên, doanh thu băng rộng và truyền hình của VNPT vượt qua doanh thu của dịch vụ di động. Còn MobiFone dự kiến các dịch vụ số mới sẽ chiếm 27% tổng doanh thu vào năm 2025 như thương hiệu giới trẻ, nội dung số, thanh toán số, quảng cáo số, trò chơi trực tuyến, y tế số, dịch vụ đám mây, giáo dục số, IoT...

Đại diện Viettel cho biết sẽ đẩy mạnh phát triển hạ tầng truyền hình và chuyển dịch sang công nghệ truyền hình OTT đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số của Chính phủ và người dân, tiếp tục thử nghiệm 5G tại 63 tỉnh, thành khi có giấy phép.

Năm 2023, thay vì tập trung vào các dịch vụ viễn thông truyền thống, MobiFone đã tăng cường đầu tư vào xây dựng trung tâm dữ liệu, phát triển hạ tầng số dựa trên công nghệ điện toán đám mây và nền tảng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn… 

Theo ông Tô Dũng Thái, Chủ tịch Hội đồng Thành viên VNPT, với chiến lược trở thành tập đoàn công nghệ, VNPT đã làm chủ công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, blockchain..., vốn là sân chơi của các tập đoàn công nghệ mới. Trong thời gian tới, VNPT sẽ tiếp tục mở rộng không gian mới này để thúc đẩy tăng trưởng mạnh mẽ cho Tập đoàn.

Tuy nhiên, trong những địa hạt mang lại động lực tăng trưởng mới, các doanh nghiệp viễn thông không chỉ cạnh tranh với nhau, mà còn phải giành giật với những đối thủ mới đến từ các công ty công nghệ lớn ở trong nước và quốc tế. Theo báo cáo ngành viễn thông năm 2023 của Deloitte, cuộc chạy đua tiếp theo của các doanh nghiệp viễn thông sẽ dịch chuyển từ những gói cước giá rẻ sang tập trung vào những gói nhiều giá trị, tiện ích gia tăng. Cùng với sự phát triển của mạng 5G, doanh nghiệp viễn thông Việt nên theo xu hướng của thị trường thế giới để mang đến những giá trị mới cho người dùng thay vì cạnh tranh gay gắt về giá như trước đây.